Kronik yorgunluk sendromu (KYS), altı aydan uzun süre devam eden aşırı yorgunluk ile karakterize edilmiş karmaşık bir durumdur. Genellikle hafıza sorunları, kas ve eklem ağrısı, depresyon, zayıf uyku kalitesi veya diğer spesifik olmayan yakınmalar eşlik eder. KYS’lu birçok insan çalışmak, okula gitmek, egzersiz yapmak ve günlük aktiviteleri yürütmekte zorluk çeker.
KYS’nin açık bir nedeni olmamakla birlikte viral enfeksiyonlar, beslenme eksiklikleri, hormonal dengesizlik ve bağışıklık sisteminde bozulma dahil olmak üzere birçok faktör bu hastalığa yakalanmamıza katkıda bulunabilir. KYS’li kişilerde beraberinde psikolojik sorunlar da eşlik eder. Ne yazık ki KYS hastalarının %80’i doğru tanı alamamaktadır. Daha da kötüsü, doğru bir KYS tanısı koymanın semptomların başlamasının ardından beş yıl kadar sürebileceği tahmin edilmektedir.
Bu yazımızda KYS’nin nedenleri ile risk faktörleri, teşhis ve gelişmiş tedavi yöntemleri hakkında güncel bilgileri edineceğiz.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
KYS’nun nedeni kesin olarak kanıtlanmamıştır. Erken veya genç yetişkin kadınlarda daha yaygındır. Bazı virüs enfeksiyonları KYS’nun gelişiminde rol oynayabilir. Alerjiler, aşırı inflamasyon ve mitokondri işlev bozukluğu da neden olabilir.
Demografik Nedenler
KYS’nin her yaşta kişileri etkilediği bilinmektedir, ancak doğurganlık çağındaki kadınlarda daha sık görülür. KYS sıklıkla benzer yakınmalara neden olan diğer durumlarla eşzamanlı olarak ortaya çıkar. KYS hastalarının %70’inde fibromyalji yakınmaları da görülmektedir. Fibromiyalji, genel kas ağrıları ve vücuttaki belirli noktalarda kronik ağrı ile karakterize bir yumuşak doku romatizmasıdır.
Viral Enfeksiyonlar
Viral enfeksiyon, hastalık sırasında uzun süreli yorgunluğa neden olabilir. Bazı çalışmalar, insan herpesvirüsü 6 (HHV-6) ve Epstein-Barr virüsü (EBV) gibi virüslerin KYS gelişiminde rol oynayabileceğini düşündürmektedir. Kronik enfeksiyonlar beyaz kan hücresi işlevini bozabilir ve mitokondri fonksiyonlarına zarar verebilir.
Alerjiler ve Gıda Hassasiyetleri
Bazı kanıtlar alerjilerin KYS ‘de rol oynayabileceğini düşündürmektedir. KYS’li hastalarda bazı alerjik reaksiyon ölçümleri (eozinofil aktivasyonu) artmıştır.
Gıda hassasiyetleri de KYS ‘de potansiyel bir neden olarak kabul edilir.
İnflamasyon
KYS ‘li kişilerdeı inflamasyon belirtileri ve interlökin-1 ve tümör nekroz faktörü-alfa (TNF-α) inflamatuar faktörlerin arttığı görülür. 2014 yılında yapılan bir beyin görüntüleme çalışması, KYS ‘li bireylerin beynin birçok alanında sağlıklı kontrollere göre daha fazla nöroenflamasyona sahip olduğunu bulmuştur.
Mitokondriyal İşlev Bozukluğu
Mitokondriler, hücre içinde, vücudun her yerinde kullanılan adenosin trifosfat (ATP) adı verilen bir kimyasal formda hücrenin enerji üretiminden sorumludur. Araştırmalar, mitokondri ve mitokondriyal enzimlerin işlev bozukluğunun kronik yorgunluk ve fibromiyalji ile ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. KYS ‘li birçok kişide mitokondri fonksiyonları bozulabilir ve hücrelerde ATP üretimi azalır.
Kronik Yorgunluk Sendromu Tanısı
KYS için spesifik bir tanı testi yoktur. KYS tanısı önce diğer potansiyel yorgunluk nedenlerinin dışlanmasını gerektirir.
Ek olarak, aşağıdaki yakınmalardan en az dördü en az altı ay boyunca olmalıdır:
- Uyku düzensizliği
- Kronik ve açıklanamayan yorgunluk
- Hafıza veya konsantrasyon problemleri
- Boyun veya koltuk altında ağrılı lenf bezleri
- Ağrılı veya sert kaslar
- Eklem ağrıları
- Şiddetli baş ağrısı
- 24 saatten uzun süren egzersiz sonrası halsizlik
KYS’yi yorgunluğun diğer nedenlerinden ayırt etmek zor olabilir. KYS tanısı, diğer potansiyel yorgunluk nedenlerinin göz ardı edilmesini gerektirir. Bu tür nedenlere örnekler:
- Obstrüktif uyku apnesi
- Depresyon
- Hipotiroidizm
- Toksin maruziyeti
- Lupus veya multipl skleroz gibi otoimmün hastalıklar
- Kanser
- Travmatik beyin hasarı
- Kalp yetmezliği
- Anemi
- Huzursuz bağırsak sendromu
- Diyabet
- Kronik veya sub-akut enfeksiyon
- İlaçlara karşı süren olumsuz reaksiyonlar
KYS için tek bir tanı testi olmamasına rağmen, diğer yaygın yorgunluk nedenlerini dışlamak için aşağıdaki testler kullanılır.
- Temel kan kimyaları ve tam kan sayımı (anemi ve diğer durumları kontrol etmek için)
- Tiroid hormon seviyeleri (hipotiroidizmi kontrol etmek için)
- Kan şekeri seviyeleri (diyabet kontrolü için)
- İdrar tahlili (böbrek hastalığını kontrol etmek için)
- Serum b12 vitamini; serum ve idrar metilmalonik asit (B12 vitamini eksikliği ve yetersizliğini kontrol etmek için)
Kronik Yorgunluk Sendromu Tedavisi
KYS’nin tedavisinde en yüksek başarı oranının Davranış Değişim Terapisi ile elde edildiği kabul edilmektedir.
Kronik Yorgunluk Sendromunda Yeni Tedaviler
KYS ve kanda düşük DHEA-S seviyeleri olan kadınlarda DHEA takviyesi, yorgunluk, ağrı, hafıza ve cinsel işlevselliği önemli ölçüde geliştirdiği gözlenen çalışmalar halen devam etmektedir.
Beslenme Ve Yaşam Tarzına Yönelik Öneriler
Öncelikle sigara dumanına, zararlı toksik kimyasallara maruz kalmaktan kaçınmalıyız. Sauna tedavisi gibi toksin atıcı tedavi rejimlerinin KYS için yararlı olabilir. KYS olgularına spesifik eksik vitamin ve mineralleri (magnezyum, D-riboz, B vitaminleri, omega-3 yağ asitleri, melatonin ve probiyotikler gibi) yerine koymak ve mitokondriyal iyileşme sağlayan serum tedavileri almak oldukça yaygın kullanılan tedavi yöntemlerindendir.
Toksik bileşiklere (cıva, kurşun, petrokimyasal çözücüler, böcek ilaçları ve küfler dahil) maruz kalmak, KYS benzeri semptomlarla ilişkilendirilmektedir. Kimyasal duyarlılığa sahip birçok insanda ciddi kronik yorgunluk vardır. İç mekânda küflere aşırı maruz kalma astım, sinüs problemleri, kronik yorgunluk ve büyüme hormonu ve tiroid hormonları gibi enerji üretimi için gerekli olan hormon düzeylerini önemli ölçüde azaltmıştır. Mümkünse, daha iyi havalandırılmış binalarda yaşayın ve çalışın.
Masaj gibi alternatif terapiler KYS hastaları tarafından sıklıkla kullanılır. Masaj tipinde hastalığı iyileştirmek ve yaşam kalitesini iyileştirmek için nefes, duruş, vücut hareketleri ve zihni uyumlu hale getiren özel egzersizler yapılır.
