“Odaklanamıyorum.”
İş yerinde verim kaybı yaşayan yetişkinler, beş dakikadan uzun süre ders dinleyemeyen çocuklar, her şeyi unutan ergenler… Peki bu gerçekten bir DEHB salgını mı, yoksa çağımızın dijital dünyasının beynimize oynadığı bir oyun mu?
Modern yaşamın sunduğu ekranlar, sosyal medya, kısa videolar ve sürekli gelen bildirimler, beynimizi adeta yoruyor. Odaklanma süresi azalıyor, zihinsel yorgunluk artıyor. Gerçek Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile dijital dikkat yorgunluğu arasındaki farkları anlamak, doğru müdahale için kritik önem taşıyor.
Dijital dikkat yorgunluğu nedir?
Gün içinde defalarca telefona bakmak, bir e-postayı okurken başka bir mesaj gelmesi, kısa videolar arasında zihinsel zıplamalar… İşte dijital dikkat dağınıklığı tam olarak böyle bir şey.
Bu durum, beynin dopamin sistemini etkiliyor. Dopamin, beynin motivasyon ve ödül kimyasalıdır. Sürekli ekran uyarılarına maruz kalmak, dopamin sistemini aşırı uyarır ve zamanla denge bozulur. Beyin kısa sürede ödül almaya alışır ve uzun süreli dikkat gerektiren işlere karşı sabırsız hale gelir.
Ama iyi haber şu: Ekranlardan uzaklaşmak, doğada zaman geçirmek ve dopamin sistemini dengeleyen alışkanlıklar dijital dikkat yorgunluğunu tersine çevirebilir.
Gerçek DEHB nedir?
Gerçek DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu), sadece çevresel değil, nörobiyolojik temellere dayanır. Genellikle çocuklukta başlar, kalıcıdır ve beynin ön bölgesindeki prefrontal korteksin düşük aktivitesiyle ilişkilidir.
DEHB olanlarda:
- Dikkat süresi kısadır.
- Görevleri tamamlamakta zorlanırlar.
- Dürtüsel ve sabırsız olabilirler.
- Beyinde dopamin seviyesi düşüktür.
Bu kişiler, küçük işleri bile erteleyebilir, uzun vadeli hedefler karşısında motivasyon kaybı yaşayabilir.
Beyinde ne oluyor? DEHB’nin mekanizmaları
DEHB’de prefrontal korteks (planlama, karar verme ve odaklanmadan sorumlu bölge) yeterince aktif çalışmaz. Aynı zamanda dopamin üretimi de düşüktür. Bu durum, bireyi anlık hazlar peşinde koşturan, uzun vadeli işlere karşı sabırsız biri haline getirir.
Stres, travma, anksiyete gibi psikolojik faktörler de DEHB belirtilerini artırabilir. Ancak her stresli kişi DEHB değildir. Bu yüzden doğru tanı ve bireysel değerlendirme çok önemlidir.
✅ Meditasyon, nefes egzersizleri ve psikoterapi, hem gerçek DEHB hem de dijital dikkat yorgunluğuna karşı beyni dengelemeye yardımcı olabilir.
Dikkat eksikliği ve beslenme: beynin yakıtı ne olmalı?
Beyin, doğru besinleri almadığında verimli çalışamaz. Özellikle şekerli ve işlenmiş gıdalar, ani kan şekeri dalgalanmalarına neden olur ve dikkat süresini kısaltır.
Dikkati güçlendiren besinler:
- Omega-3 yağ asitleri (balık, ceviz, keten tohumu)
- Protein kaynakları (yumurta, yoğurt, peynir)
- Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, roka, maydanoz)
Dengeli beslenme, odaklanma sorunlarını iyileştirmenin en doğal yollarından biridir.
DEHB çocuklarda ve yetişkinlerde nasıl farklılaşır?
Çocuklarda DEHB belirtileri:
- Sürekli hareket halinde olmak
- Sıra bekleyememek
- Ödevleri tamamlayamamak
- Dürtüsel davranışlar (tehlike algısı zayıf)
Ailelerin ekran süresi sınırlandırması, uyku düzeni sağlaması ve öğretmenle iletişim kurması büyük önem taşır.
Yetişkinlerde DEHB belirtileri:
- Unutkanlık, dikkat dağınıklığı
- Organizasyon ve plan yapmada zorluk
- Erkeklerde hiperaktivite, risk alma eğilimi
- Kadınlarda iç huzursuzluk, duygusal dalgalanmalar
Özellikle kadınlarda DEHB tanısı geç konabilir; çoğu zaman depresyon ya da kaygı bozukluğu ile karıştırılır.
