Halk arasında “Brad Pitt hastalığı” olarak bilinen durum aslında prosopagnozidir. Brad Pitt, bu durumu olduğunu kamuoyuyla paylaşmış ve yüz tanımakta zorlandığını ifade etmiştir.
Prosopagnozi, yani yüz körlüğü, kişilerin yüzleri tanımakta zorlandığı bir durum. Düşünün, en yakın arkadaşınız size doğru geliyor ama siz onun kim olduğunu anlamak için yüzüne değil saç stiline ya da o gün giydiği kıyafete bakmak zorundasınız. Evet, hayat tam kim kiminle nerede oynuyor oyununa dönüyor!
Prosopagnozi belirtileri nelerdir?
Yüzleri Tanıyamama: En iyi arkadaşınız Ayşe’yi markette gördünüz ama ona “Merhaba” demek yerine, “Bu kadını nereden tanıyorum acaba?” diye düşünüp durdunuz. Çünkü Ayşe’nin yüzünü tanımakta zorlanıyorsunuz. Ama o saç modelini her yerde tanırsınız!
Yüzleri Ayrımsama Zorluğu: Bir partidesiniz ve karşınızdaki kişi size gülümsüyor. Siz de ona gülümsüyorsunuz ama aslında patronunuza mı, yoksa pizzacı çocuğa mı gülümsüyorsunuz, bilmiyorsunuz! Herkes bir anda aynı görünmeye başlıyor.
Sosyal Anksiyete: Bu durum sosyal ilişkilerde biraz stres yaratabilir. Düşünsenize, iş yerinde toplantıya giriyorsunuz ve herkes size “Merhaba” diyor ama kim kimdir bilmiyorsunuz. Hadi bakalım, herkese “Merhaba” deyip gülümsemeye devam!
Diğer Ayırt Edici Özelliklere Odaklanma: “Aaa, o ses Murat’ın sesi olmalı! Ama bu kişi Murat mı? Neyse, konuşmaya devam etsin, belki anlarım.” Yüzleri tanımakta zorlananlar, insanların seslerine, saç stillerine ya da kıyafetlerine odaklanarak durumu kurtarmaya çalışır.
Prosopagnozi neden olur?
- Doğuştan Gelen Yüz Körlüğü: Doğuştan gelen prosopagnozi, beyninizin yüzleri tanıma merkezinin (bu kısım genellikle şakak bölgemizde fusiform yüz alanı olarak bilinir) gelişmeme durumudur. Yani, bu merkez henüz gelişmemişken işini tam yapmayı öğrenememiştir. Gelişme döneminde yüzleri tanımayı öğrenememiş beyin, büyüdüğünde de pek değişmez!
- Beyin Hasarları: Bazen prosopagnozi, beyin hasarları nedeniyle ortaya çıkar. Temporal lob yani şakak bölgemize zarar veren travmalar ya da felçler bu duruma neden olabilir. Bu durumda, yüzleri tanıma yeteneğiniz, beyin bölgenizdeki küçük bir karışıklık nedeniyle kaybolur.
- Diğer Nörolojik Durumlar: Nadir de olsa, bazı nörolojik hastalıklar prosopagnoziye yol açabilir. Alzheimer gibi beyin fonksiyonlarını etkileyen hastalıklar, yüz tanıma yeteneğinizi de bozabilir.
Örnek: Bir sabah, en yakın arkadaşınızın size “Günaydın!” dediği an, “Aaa, bu ses tanıdık geliyor ama kimdi bu?” diye düşünmek zorunda kalmak, tam da prosopagnozinin esprili yüzü!
Prosopagnozi evreleri var mı?
Prosopagnozi, genellikle evrelere ayrılan bir durum değildir, çünkü bu durumun şiddeti kişiden kişiye değişiklik gösterebilir.
- Hafif Şiddetli Prosopagnozi-Tanıdık Yüzleri Ayırt Edememe: Prosopagnozi hafif seyredebilir. Kişi, tanıdık yüzleri ayırt etmekte zorlanır ama bir süre düşündükten sonra kimin kim olduğunu çıkarabilir. İş yerinde patronunuza “Günaydın!” dedikten sonra, birden onun patron değil de iş arkadaşınız olduğunu fark edersiniz. “Ah, pardon Mehmet Bey! Sanırım bugün gözlüğümü takmayı unuttum.”
- Orta şiddetli Prosopagnozi-Yakın Çevreyi Tanıyamama: Kişi ailesi ve yakın arkadaşlarının yüzlerini bile tanımakta zorlanabilir. Tanıdık yüzler birbirine karışmaya başlar ve kişi, insanları tanımak için diğer ipuçlarına başvurur. Evinize gelen biri kapınızı çalıyor ve siz “Anne mi, yoksa pizza siparişim mi geldi?” diye düşünüyorsunuz. Neyse ki anneniz, pizzacıya göre biraz daha farklı kokuyor!
- Şiddetli Prosopagnozi-Tamamen Yüzleri Tanıyamama: Kişi yüzleri tanımakta tamamen başarısız olabilir. Kimseyi yüzünden tanıyamaz ve sadece ses, kıyafet, yürüyüş tarzı gibi diğer ipuçlarına güvenmek zorunda kalır. Kalabalık bir toplantıda, karşınızdaki herkes size yabancı gibi gelir. Neyse ki arkadaşınız sarı bir şapka takmıştır, bu yüzden onu diğerlerinden ayırt edebilirsiniz. “Ah, bu şapka, bu kesinlikle Ahmet olmalı!”
- İleri Şiddetli Prosopagnozi-Kendi Yüzünü Tanıyamama: Bu en uç noktadır ve çok nadir görülür. Kişi aynaya baktığında kendi yüzünü bile tanıyamaz. Kendi yüzünü tanıyamamak, kişiyi gerçekten şaşkına çevirebilir.
Prosopagnozi sık mıdır?
Prosopagnozi, sanıldığı kadar nadir bir durum değil. Araştırmalar, toplumun yaklaşık %2’sinin doğuştan prosopagnozi yaşadığını göstermektedir. Bu da demektir ki, etrafımızdaki her 50 kişiden biri yüzleri tanımakta zorluk çekebilir. Ancak, çoğu kişi bu durumu fark etmeyebilir veya hafif belirtilerle yaşadığı için günlük yaşamda çok fazla sorun yaşamayabilir.
“Sizi Daha Önce Tanımış mıydık?” Kulübü: Prosopagnozi olanlar, sık sık tanıdıkları insanları tekrar tanımakta zorlandıkları için, her gün yeni insanlarla tanışıyormuş gibi hissedebilirler. Bir nevi, sürekli yeni birileriyle tanışma heyecanı!
Kim Bu Ünlü?: Film izlerken prosopagnozi yaşayan biri için ünlüleri tanımak oldukça zor olabilir. “Bu Brad Pitt miydi yoksa Leonardo DiCaprio mu?” diye düşünmek, film izleme deneyimini bambaşka bir seviyeye taşır.
Prosopagnozi tedavi edilebilir mi?
Prosopagnozi, yüzleri tanıma yeteneğinde yaşanan kalıcı bir zorluk olduğu için, şu an için bilinen bir tedavisi yoktur. Ancak, bu durumla başa çıkmak ve günlük yaşamı kolaylaştırmak için geliştirilen stratejiler ve yöntemler mevcuttur.
- Diğer Ayırt Edici Özelliklere Odaklanma: Yüz tanımada zorluk çeken kişiler, insanları tanımak için diğer fiziksel özelliklere veya davranışsal ipuçlarına odaklanabilirler.
Ses: İnsanları seslerinden tanımak için ses tonlarına ve konuşma tarzlarına dikkat etmek.
Saç Stili: Saç rengi, kesimi veya stili gibi belirgin özelliklere odaklanmak.
Giyinme Tarzı: Kişilerin kıyafet seçimlerine veya aksesuarlarına dikkat etmek.
Yürüme Tarzı: Yürüyüş biçimleri veya duruşları gibi davranışsal özelliklere dikkat etmek.
- Teknoloji Kullanımı:
Gelişen teknoloji, prosopagnozi ile yaşayan bireyler için çeşitli çözümler sunmaktadır.
Yüz Tanıma Uygulamaları: Akıllı telefonlarda ve diğer cihazlarda bulunan yüz tanıma uygulamaları, kişileri tanımada yardımcı olabilir.
Sosyal Medya: Sosyal medya hesaplarında kişi etiketleme ve fotoğrafların altında isim yazma gibi özellikler, kimin kim olduğunu anlamakta yardımcı olabilir.
- Kişisel Stratejiler:
Bireylerin kendi geliştirdiği yöntemler, prosopagnozi ile başa çıkmada etkili olabilir.
Notlar Almak: İnsanların tanınmasına yardımcı olacak notlar almak ve bunları hatırlamak.
Görsel İpuçları Kullanmak: Kişilerin belirgin özelliklerine dikkat çekmek için zihinsel veya yazılı görsel ipuçları oluşturmak.
- Sosyal Destek ve Eğitim:
Prosopagnozi ile yaşayan bireyler için sosyal destek ve eğitim, durumu yönetmede önemli rol oynar.
Destek Grupları: Benzer deneyimler yaşayan kişilerle bir araya gelmek ve deneyimleri paylaşmak.
Eğitim Programları: Prosopagnozi hakkında farkındalık yaratmak ve başa çıkma stratejileri öğretmek için eğitim programlarına katılmak.
