Genel Beyin Sağlığı

SIKÇA SORULAN SORULAR

1. COVID-19 beyni nasıl etkiliyor?

   COVID-19’un beyni nasıl ve neden etkilediğini daha iyi anlamak için bir dizi çalışma yapılmaya devam ediliyor. Şu ana kadarki erken teoriler, bunun iki şekilde olduğunu gösteriyor. İlk mekanizma, beyne veya omuriliğe saldıran ciddi enfeksiyon vakalarıdır. Çünkü Çin ve Japonya’da bildirilen bazı vakalarda virüsün genetik materyali omurilik sıvısında bulundu ve bir Florida vakası beyin hücrelerinde viral partiküller buldu. Yani, virüs burundan girip beyne doğru ilerleyerek gerçekten de nörolojik enfeksiyona neden oluyor olabilir.
   Diğer ikinci teori ise, viral enfeksiyona karşı savaşmak için agresif bağışıklık sistemi tepkisinin, vücuda ve beyne zarar vermesidir. Virüsün, en kötü senaryolarda ateş veya organ yetmezliği gibi bazı diğer etkileri de beyin fonksiyon bozukluğuna neden olabilir. Örneğin, bağışıklık tepkisi kan hücresinin iç yüzeyine zarar verir ve COVID-19 hastalarında, kan pıhtılaşması yaygın olarak görülmektedir. Artan inme vakaları ve bazı nörolojik komplikasyonlar, bağışıklık sisteminin kan üzerindeki bu etkisinden kaynaklanabilir.

2. Beyni genç tutmanın yolları var mı?

   Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) sağlıklı yaşlanmayı şöyle tanımlıyor: Öğrenmek, büyümek, hareket halinde olmak, temel ihtiyaçları karşılayarak sosyalleşebilmek ve topluma katkıda bulunmak. Beyin sağlığını korumak da ‘Sağlıklı yaşlanmanın’ önemli bir parçası.
   Vücut kadar ‘beyni’ de beslemek, Omega-3 gibi sağlıklı yağ asitlerinden faydalanmak, beyin için çeşitli egzersizler yapmak ve öğrenmeyi, üretmeyi sürdürmek beyin sağlığı için önemli unsurlar. Beyin sağlığımızın yerinde olduğunun göstergeleri ise dengeli bir enerjiye sahip olmak, kaliteli uyku uyuyabiliyor olmak, keskin bir hafıza, iyi ruh hali ve hızlı öğrenme becerisi gibi şeyler. Dolayısıyla beynimizi ne kadar iyi beslersek yaşam kalitemiz de o kadar artar ve hatta yaşlılık günlerinde bile yeni sinir hücreleri üreten, genç ve dinamik bir beyne sahip olabiliriz.
   Beyin sağlığı için gerekli olanların cevabını 3 temel sorunun altında irdeleyebiliriz:
   I. Sağlıklı yaşlanıyor muyum?
   II. Beyin dostu besinler tüketiyor muyum?
   III. Beynime yeterince egzersiz yaptırıyor muyum?

3. Erişkin beyin hücrelerinin yenilenebildiğini biliyor muydunuz?
   

   Eski bilgilerimizin aksine artık insan beyin hücrelerinin yenilenebildiğini biliyoruz. Bu yenilenme sürecinde nörojenez oranı düşük ise kaygı, stres ve hafıza problemlerine yol açıyor; yüksek ise bilişsel yeteneklerin artmasını sağlayarak, demans ve alzheimer gibi hastalıkları önlüyor. Nörojenezi artırmak ise hiç de zor değil. İşte beyin hücrelerinin artışı için yapabilecekleriniz.
   Nörojenez, sinir ağlarından yeni sinir hücrelerinin üretildiği süreçtir. Yetişkinlerde bulunan sinir ağlarındaki üretici hücreler vücudun onarımında görev alıp, yetişkin dokuları yenileyebilme yetisine sahiptir. Dolayısıyla nörojenez belki de beyin sağlığının en önemli biyolojik belirteçlerinden biridir. Düşük nörojenez oranı kaygılanma, depresyon, stres ve hafızada bozulma problemlerine neden olabilirken, yüksek nörojenez stres, kaygı ve depresyonu azaltır, daha hızlı öğrenme, daha iyi problem çözme gibi bilişsel yetenekleri arttırır. Demans, alzheimer gibi hastalıkların gelişmesini önler.
   Nörojenezi artıran iki etken
   Nörojenezi nasıl artırabiliriz? Nörojeneze olumlu etkileri olan en önemli iki etken beslenme ve egzersizdir. Buna karşılık fiziksel aşırı yorgunluk ile hızlı yaşlanma, uyku problemleri ve stres gibi faktörler, nörojenez düzeylerini önemli ölçüde azaltır.

4. Henüz yakınmam yok ama beynimde bir sorun olabilir mi bunu hangi testlerle anlayabilirim?
   

   Şu anda her kişiye özel beyin haritalamaları çıkarmak ve hastalıkları önceden tespit etmek mümkün. Özellikle ailenizde nörolojik bir hastalık öyküsü var ise bunu mutlaka öneriyoruz. Hiçbir yakınmanız olmayabilir ama ailenizde Alzheimer hastalığı öyküsü olabilir. Mutlaka genetic olarak taramalarınız yapılmalı, risk oranınız hesaplanmalı. Ailenizde inme, tumor veya başka bir hastalık öyküsü var, veya hiçvbiri olmamasına ragmen sigara alkol kullanıyorsanız değerlendirilmeniz faydalı olacaktır.

   

   Soldaki resim sağlıklı bir kişinin beyin haritasını gösterirken sağdaki resim Alzheimer hastalığı bulgusu veren beyin görüntüsüdür.

   

   Soldaki resim beyinde bütün sinir liflerinin elektrik sinyallerinin normal olduğunu gösterirken, sağdaki resimde kafa travması yaşayan bir kişinin sinir liflerinin aksaklığını görmek mümkün.